«دیزباد وطن ماست»- بسیاری از دوستانم در گذشته از من می پرسیدند: چرا دیزبادی ها انسان های با فرهنگی هستند؟ چرا آنها به این عنوان شهره شده اند؟
در این یادداشد قصد دارم پاسخ کوتاهی به این سوال بدهم. پیش از هر چیز باید به عواملی که در ارتقاء فرهنگ نقش دارند بپردازم.
عناصر فرهنگ و تمدن
از جمله عواملی که در پدید آمدن فرهنگ و تمدن نقش اساسی دارند، عبارتند از:
الف- آنچه در مرحله اول موجب آماده شدن زمینه رشد و شکوفایی فرهنگ میشود، وجود امنیت، آرامش و کاهش اضطرابها است. دیزباد به لحاظ سوق الجیشی در منطقه ای پرت واقع شده است و این پرت بودن اگرچه او را از تعامل با کاروان ها و افرادی که در مسیر راه ابریشم رفت و آمد می کرده اند واداشته است اما در عین حال سبب شده که امنیت و آرامش در دیزباد حاکم شود که یکی از عناصر توسعه فرهنگی است.
ب- دومین عنصر تشکیل دهنده فرهنگ و تمدن، تعاون و همکاری گروهی با هدف مشخص است. در واقع این تعاون و همکاری گروهی نوعی همبستگی میباشد که ابن خلدون از آن به «عصبیت» یاد میکند. دیزبادی ها اگرچه امروز فرهنگ یاوری را همچون گذشته حفظ نکرده اند اما همچنان فرهنگ خدمت افتخاری را پرورده اند و نمونه آن را می توان در ساخت جاده یا مدرسه دیزباد مشاهده کرد.
ج- عامل بعدی در شکلگیری این روند رو به رشد، اخلاق است که موجب جلوگیری از سقوط می شود. دیزبادی ها همواره متخلق به بهترین اخلاق بوده اند. این اخلاق ریشه در تنوع و تکثری دارد که در آن زندگی می کرده اند. همانطور که می دانید غیر از میرشاهی ها که از منطق جرجان وارد دیزباد شده اند، سایر دیزبادی ها نیز مهاجرانی بوده اند که از نقاط مختلف به دیزباد آمده اند. حضور این جمعیت متکثر که با ایدئولوژی های گاها بسیار متفاوت در دیزباد ساکن بوده اند، مستلزم اخلاق بوده است و این اخلاق در دیزباد شکل گرفته است.
د- عامل دین در ایجاد فرهنگ و تمدن نقش بسیار مهمی دارد. دیزبادی ها مسلمان هستند و دین اسلام و طریقه شیعه اعم از دوازده امامی و اسماعیلی در دیزباد قوام فرهنگ دیزبادی بوده است.
ه- عامل دیگر حفظ وحدت و یکپارچگی و عدم انفکاک است که سبب اعتلای بیشتر می گردد. دیزبادی ها با اینکه همواره در تنوع بسیار به سر می برده اند اما به دلیل روح کثرت گرایی که میانشان حاکم بوده است، همواره در صلح و آرامش و با وحدت و انسجام حرکت کرده اند و نمود آن را می توان در مراسم نوحصار شاهد بود.
و- دو عامل رفاه نسبی و فشار اقتصادی و اجتماعی نیز در روند پدید آمدن فرهنگ و تمدن جایگاه برجستهای دارد. مساله اقتصاد نیز با توجه به آباد بودن دیزباد شرایط خوبی داشته است و غیر از دوران جنگ های جهانی که در دیزباد با نام سال های ننگ و تنگ شناخته می شوند، دیزبادی ها از رفاه نسبی برخوردار بوده اند.