دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.
دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.استحکام بناها و ساختمان های دیزباد قدیم
«دیزباد وطن ماست»- هادی میرشاهی در یادداشتی به مسکن دیزباد قدیم پرداخته است.
به گزارش دیزباد وطن ماست، وی ساختمان های قدیم دیزباد را نمادی ازاستحکام درمقابل زلزله باریشنر بالا وهرگونه رانش زمین می داند.
ویژگیهای کیفی درساخت وساز ِمسکن هایِ قدیم دیزباد:
درساخت بناهایِ مسکونیِ دیزباد، بافتهای قدیمیِ آن بی نظیراست.
بعبارت دیگرآنچه بدیزباد بعنوان مجموعه ای دارای بافت کالبدی ومعماریِ ویژه، اعتبارمیبخشد,بیشتربناهای مسکونی قدیمی ِآن می باشد.
البته بایستی توجّه داشت که بناهای مسکونی بصورت منفرد ویژگی خاصّی ندارند .ولی مجموعه آنهابصورت همسایه محوری واشتراک دردالانهای مسقّف ارزش ونتیجه خوبی را بهمراه داشته است .
این بناهابدلیل تبعیّت ازقواعدمشترک ویژگیهایِ باارزشی راخلق کرده اند که موردبحث قرارمیگیرد . شاخص ترین عنصرمعماریِ واحدهایِ مسکونی "ایوان" (ivan) است که دراصطلاح محلّی "پِش ایَوُ"(pesh eivo) ودرنوع مصالح چوبی ,پِشمَعجَر(pesh maejar)گفته میشود .این فضابدلیل ویژگی خاص خود ، عنصربرجسته معماری در دیزباد می باشد
ویژگیهای معماریِ ایوان ها، بیرون زدگی آنهاازسطح نمای ساختمان می باشد، ستونها ودستکها نگهدارنده کفِ ایوان، ستونهای نگهدارنده آن، تیرها و دستکها ازچوب می باشد. که چهره زیبایی بساختمان می دهد.
اکثرِایوانهابه درّه وباغات پیرامون مشرف می باشد .
مصالحِ بومی مورداستفاده درساختمان سازی دیزباد عبارتند ازسنگ،خشتِ خام، چوب ، خاک، بوتّه کوهی درمنه(drmna)یاتریخ(trikh) که ازویژگیهای ساختمان سازِی در دیزبادمی باشد.
دیوارچینی و مصالح ساختمان باین قراراست
1-زمین رامسطّح کرده تا برای پی ریزی ساختمان آماده گردد.
3-زیرپایهِ دیوارها چوب کش انداخته میشودبدین ترتیب که چوبهاحداقل سه عددموازی به هم کلاف شده و بامیخِ چوبی هرکدام درمحلِ خودثابت می گردند. بطوریکه چوبکش تمام دیوارها یِ چهار طرف ساختمان بهم متّصل و بصورت یکپارچه وتثبیت می شوند.
3-دیوارچینی روی چوبکش ها ازنوع سنگ وگِل باپهنای40-50 سانت آغازمیگردد . وسطِ دیوار هاصرفأ قلوه سنگ (چال)ریخته می شود.
4- دیوارچینی تاسردرِ دربِ ورودی وپنجره هاادامه پیداخواهدنمود .
5-مجددّاً چوب کشی روی درب وپنجره هاتکرارمی شود.
6- حدودیکمتردیگردیوارچینی ، پس از چوب کش دوّم ادامه پیدامی کند.
7- چوب کش برای بارسوّم تکرار می شود تا زمینه انداختنِ چوبهای سقف رادر یک سطح ترازرا فراهم نماید.
8-چوبها یِ سقف که قطرآن بالای سی سانتی مترمی باشند بفاصلهِ حدودپنجاه سانتی متر انداخته می شود.
9-پروازهای چوبی بطول70 سانتی متر وعرض3-5 سانتی متر وضخامت دوسانتی متر که دراصطلاح محلّی به آن "پرواز "(parvaz)میگویندکه در روی چوبها بافاصله کم چیدمان می شود.
10-روی پروازهابوته چیده می شود.بوته هابنام درمنه یاتریخ معروف است .
11-مرحله آخرگِل اندودوشیب بندی بام صورت می گیرد.
12-برخی ازافرادبجای پروازازتخته استفاده کرده که آنراتنوکه (tnuka) می گفتند.
این نوع ساخت وسازازنظرزلزله وریزش مصالح ساختمانی بسیارایمن میباشد بطوریکه اگر زلزله شدیدی حادث شود آسیب پذیری درحداقّل خودخواهدبود.
دلایل فنّی آن عبارتنداز :
1-دیوارها عریض دارای سنگهای مضرّس ونامتقارن که بدون لغزندگی وخیزش میباشد ووسط دیوارها همگی قلوه سنگ می باشد .
2-درساختمان هیچ گونه مصالح مسطّحی که موجب لغزش شود بکارنرفته است .
3-درزلزله معمولاً مصالح سقف ریزش میکند که درسقف جزپرواز ازنوعِ چوب،گِل وبوته ، مصالح دیگری وجودنداشته، ودر زمانِ وقوع زلزله، ریزشِ خاک هیچگونه ضربه مغزی وشکستگی را بهمراه نخواهد داشت .
4-درطبقات فوقانی معمولاً دیوارهاباآجرخام چیده شده است که لغزندگی آجرسفال وپخته راندارد که قابل خیزش وسقوط باشد. متأسفانه این نوع بافت ساختمانی دردیزباد درحال انقراض می باشد.
دیزباد
«دیزباد وطن ماست»- شاید با خودتان فکر کرده باشید که چه مناطقی در کشور هستند که تجربه متفاوتی از گردشگری را به من می دهند. در این نوشتار می خواهیم به روستای دیزباد بالا یا دیزباد علیا اشاره کنیم. روستای دیزباد مرتفع ترین روستای استان خراسان در قلب رشته کوه بینالود است.
دو قله مرتفع قجغر (گاهی به قوچگر تعبیر شده) و لوکه این روستا را مقصد گردشگری کوهنوردان کرده است. اما این روستا ویژگی های دیگری نیز دارد که می توان آن را به عنوان یکی از بهترین روستاهای گردشگری کشور به شمار آورد.
نظافت و پاکیزگی دیزباد
از آنجا که مردم دیزباد علاقه زیادی به پاکیزگی دارند، ضمن رعایت مساله بهداشت در سراسر روستا، سمن ها یا ان جی او های فراوانی را به دیزباد می آوردند تا روستا را هر چند وقت یکبار از آلودگی ها پاکیزه کنند. بنابراین نام تمیز ترین روستای ایران نامی است که برای این روستا سزاوار است.
سواد مردم دیزباد
مردم دیزباد در سال 1312 تصمیم به ایجاد مدرسه ای غیر انتفاعی گرفتند و کلنگ احداث آن همزمان با مدرسه خیام نیشابور بر زمین خورد و این مدرسه توانست عنوان تنها روستای ایران که تمام مردم آن با سوادند را با ثبت در سازمان یونسکو برای مردم دیزباد به همراه بیاورد. امروز مردم دیزباد از نظر فرهنگی در منطقه ممتاز و شناخته شده هستند و زمانی که وارد روستا می شوید مردان کت شلواری را می بینید که استاد دانشگاه و معلم هستند و ضمن آن به باغداری در روستا مشغول اند.
معماری پلکانی دیزباد
دیزباد بر روی یک تپه واقع شده است و به همین دلیل مردم دیزباد خانه هایشان همانند پنت هاوس های شهر از فرهنگ آپارتمان نشینی برخوردارند. روستای دیزباد به عنوان روستای با بافت با ارزش معماری ثبت شده است و بنابراین از آن به ماسوله خراسان تعبیر می شود.
خانه هلال دیزباد
این روستا یکی از قوی ترین خانه های هلال را در کشور دارد. با اینکه جمعیت روستا زیاد نیست اما مردم با مشارکت فعال با خانه هلال توانسته اند خدمات گسترده ای را با ساکنان دائمی دیزباد که غالبا سالمندان هستند ارائه دهند. روستای دیزباد با این اقدامات توانسته مهاجرت معکوس را در روستا رقم بزند و جمعیت آن رو به افزایش می باشد.
طرح حفظ گیاهان کمیاب سازمان ملل در دیزباد
بعد از توریستی شدن روستای دیزباد، یکی از اقدامات صورت گرفته بحث ایجاد بوستانی با ماهیت فرهنگی برای دیزباد بود که توریست ها را از باغ های مردم بیرون آورده و به آنها یک فضای تفریح مناسب بدهد. در این فضا با همکاری سازمان ملل یک منطقه برای کاشت گونه های کمیاب گیاهی ایجاد شد که هم اکنون در حال بهره برداری است.
نخستین نیروگاه خصوصی
حضور مدرسه باعث تردد معلمان در دیزباد شد و آنها مردم را به خرید ژنراتور برق و نصب در دیزباد کردند و بنابراین از دهه 1330 الی 1340 دیزباد به نعمت برق منعم شد. این نیروگاه تا سالهای بعد که دیزباد به شبکه سراسری برق پیوست کار می کرد. امروز نیز این نیروگاه در ورودی روستا قرار دارد و به کارخانه برق شناخته می شود.
محصولات ارگانیک
مردم دیزباد مخالف استفاده از سموم شیمیایی و کودهای شیمیایی هستند و بیشتر از کود کمپوست و کودهای حیوانی استفاده می کنند و بنابراین شما می توانید محصولات ارگانیک را از دیزباد تهیه کنید. ضمنا دیزباد دارای یکی از مرغوب ترین گیلاس ها در کشور می باشد.
یگان حفاظت محیط زیست
مردم دیزباد برای حفظ محیط زیست از خودشان مایه گذاشته اند. آنها موسس نخستین یگان حفاظت در کشور هستند که با هزینه مردم از مرتع و حیات وحش در دیزباد حفاظت می کنند. مردم دیزباد در زمستان ها برای پرندگان غذا آماده می کنند و لانه های پرندگان را بر بالای درختان حفظ می کنند.
شاعران و نویسندگان دیزبادی
حوزه فرهنگ در دیزباد ریشه اش در تلاش های آنها در 100 سال اخیر نیست، بلکه آنها علاوه بر مدرسه غیر انتفاعی از زمان شاه عباس نویسندگان و شاعرانی را در میان خود داشته اند که آثارشان امروز مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. خاکی خراسانی شاعری متعلق به زمان شاه عباس بوده که اتفاقا به دربار شاه عباس در اصفهان نیز سفر کرده و خاطرات خود را از این سفر در شعری منعکس کرده است.
فدایی، رقامی، حسین دیزبادی، محمد میرشاهی (میرنامک)، محمد میرشاهی (صمیم) از شاعران دیزبادی از گذشته تا کنون هستند که آثاری از آنها موجود است.
شهدای دیزباد بالا در قبرستان های دیزباد
دیزباد بالا در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق شهدایی را تقدیم انقلاب اسلامی کرد که هم اکنون در مزار دیزباد دفن می باشند. گفتنی است دیزباد چندین قبرستان دارد که با نام های چناردو، گورستانی، سرمزار، بالاده و ... شناخته می شوند. این موضوع نشان دهنده قدمت تاریخی دیزباد است که به دوره گبرها باز می گردد.
قلعه تاریخی دیزباد
دیزباد دارای یک قلعه تاریخی است که قدمت آن را به دوره سلاجغه و شاید قبل از آن بر می گردانند. امروز این قلعه در قلب پروژه بوستان پیش تختگاه دیزباد قرار گرفته و قرار است پس از اقدامات باستان شناختی نسبت به مرمت آن اقدام شود.
حمام تاریخی دیزباد
دیزباد دارای یک حمام خزینه ای است که در سال های گذشته از آن استفاده می شده و امروز نیز یکی از محل هایی است که گردشگران برای بازدید از آن به این حمام می روند.
جماعتخانه دیزباد
شیعیان اسماعیلی در روستای دیزباد در کنار شیعیان اثنی عشری زندگی می کنند و محل عبادتشان دو جماعتخانه یکی در بخش بالایی ده و یکی در بخش پایینی ده قرار گرفته است. این مکان از نظر معماری زیباست.
مسجد دیزباد
دیزباد حسینیه، مهدیه و مسجد دارد که مراسم مختلف اعم از مراسم تاسوعا و عاشورا و سایر مراسمات در آن برگزار می شود. امسجد و جماعتخانه مورد استفاده همه اهالی روستا قرار می گیرد.
سنگ فرش معابر
در یک طرح توسعه ای، کلیه معابر دیزباد در حال سنگفرش شدن است و این پروژه تا کنون معابر اصلی را پوشش داده و به معابر فرعی نیز گسترش می یابد. بنابراین می توانید به راحتی در دیزباد قدم بزنید.
حفاظت از حیوانات و حیات وحش در دیزباد
مردم دیزباد در کنار خانه های خود برای پرندگان لانه می سازند. آنها درختان بلند قد را قطع نمی کنند تا آشیانه پرندگان بلند پرواز از بین نرود. همچنین حیوانات در زمستان توسط یگان حفاظت با کمک مردم تغذیه می شوند.
تکثر مردم دیزباد
مردم دیزباد از مناطق مختلف ایران به این منطقه کوچ کرده اند. این کوچ به یکی دو قرن پیش باز می گردد و به همین دلیل در این روستا فامیل های مختلفی از قبیل عراقی، کردی، خافی و غریبی وجود دارد که اصالتشان به مناطق مختلف ایران باز می گردد. همین تکثر جغرافیایی باعث شده مردم این روستا تساهل و تسامح خوبی داشته باشند و یک جامعه کثرتگرای پویا را تشکیل دهند.
برای اینکه در مورد این روستا بیشتر بدانید می توانید از سایت دیزباد وطن ماست که سایت رسمی این روستاست بازدید کنید.
بافت با ارزش دیزباد چیست و چرا و چگونه دیزباد بافت با ارزش شد؟
«دیزباد وطن ماست»- مهندس محمود کردی در پاسخ به این سوالات نوشت: نیاکان ما بهترین موقعیت جغرافیایی را برای جانمایی محل روستا برگزیده اند. روستا در شیب جنوبی تپه ها قرار دارد و غالب منازل رو به قبله ساخته شده اند که این شرایط، موجب شده است که منازل در تابستان سرد و در زمستان آفتاب گیر باشند.
و اما علاوه بر موقعیت جغرافیائی و شرایط آب و هوایی، عوامل انسانی بسیاری وجود دارد که موجب شده اند، دیزباد تنها روستای بافت با ارزش شهرستان نیشابور و یکی از شش روستای بافت با ارزش استان خراسان انتخاب شود که برخی از آنها به شرح زیر می باشند:
۱- پشت بام همسایه حیاط منزل دیگری است(تکیه گه هر کسی منزلگه همسایه است)
۲- اغلب منازل از خشت خام و چوب ساخته شده اند.
۳- بسیاری از منازل دارای ایوان (پیش معجر) هستند.
۴- در چند نقطه دیزباد هنوز راهروهای سرپوشیده (دالان) دیده می شود.
۵- منازلی وجود دارند که به شکل زیبائی ، تماما از سنگ های ریز ساخته شده اند.
۶- هنوز در برخی منازل نورگیرهای ضربدری ساخته شده از خشت خام دیده می شود.
۷- راه پله های زیبا نیز در برخی منازل باقی مانده اند و ...
مهمترین پارامتر در انتخاب بافت با ارزش هر روستائی در کشور، وجود آثار تاریخی است و در دیزباد اینچنین چیزی وجود ندارد، لذا بعد از چند سال پیگیری مجدانه، آخرالامر، بافت مسکونی دیزباد با ارزش شناخته شد.
شاید برای برخی از هم ده دیاران این پرسش مطرح گردد که بافت با ارزش چه فایده ای برای دیزباد دارد؟
۱- بافت با ارزش موجب استمرار فرهنگ ساختمان سازی منازل به صورت قدیمی و همچنین حفظ فرهنگ معماری روستا می گردد.
۲-اعتبار دولتی پایدار و چند ساله برای حفظ، ترمیم و مستحکم سازی بافت سنتی روستا، اختصاص می یابد و با تعویض شوراها ودهیارها اعتبار ذیربط همچنان برقرار خواهد ماند.
۳- ارزش های فرهنگی، کشاورزی و..........، به صورت نماد در اماکن مخصوص ساخته می شود.
۴- کف کوچه های اصلی وچشم انداز کوچه های فرعی سنگ فرش ونمای منازل کاه گل ویا بن ملات (ملات سیمان به شکل کاه گل)خواهد شد و.......
گفتنی است ، دولت وقتی اعتبار برای پروژه های موصوف اختصاص می دهد که مردم مصوبه شورا و همچنین دستورالعمل های بخشداری و بنیاد مسکن رادر موارد ذیل دقیقا رعایت نموده و همکاری لازم را معمول دارند:
۱- در ساخت و سازهای جدید و یا ترمیم منازل هیچ کس حق ندارد پنجره همسایه را کور نماید.
۲- پشت بام ها را فقط ایزوگام کرده و از شیروانی کردن جدا پرهیز نمایند.
۳- برای نمای منازل از کاه گل و یا بن ملات استفاده شود.
۴- در ساخت و سازهای جدید اخذ پروانه ساختمان ضروری است.
به امید ساختن روستایی زیبا و توسعه یافته
سفددال یا سپیدارهای دیزباد
«دیزباد وطن ماست»- در گویش محلی دیزباد واژه سفددال به جای سپیدار استفاده می شود. درختی که به صورت عمودی و بدون انحراف رشد می کند و از چوب آن منفعت زیادی برده می شود.
در سال های اخیر سپیدارهای دیزباد رو به کاهش گذاشته اند. درختان سپیدار کم شده اند و نیاز است که تمهیدی در خصوص کاشت این درختان صورت گیرد چراکه غرس این نوع درخت باعث توسعه معماری روستایی می شود.
دیزبادی ها از این درختان به عنوان سقف (چوخت) استفاده می کنند. لذا یکی از مصالح ساختمانی به حساب می آید و عدم وجود آن به معنای حرکت به سمت ساختمان های تیر آهنی و فراموشی معماری سنتی دیزباد خواهد بود.
به عبارت دیگر زمانی که نحوه بهره برداری از طبیعت و توجه به طبیعت توسط مردم تغییر کند، این موضوع معماری را تحت شعاع قرار خواهد داد و در نهایت تمام اقدامات در جهت ساخت و حفظ بناهای سنتی به شکست می انجامد.
مخالفان بناهای مدرن دیزباد بیشتر بودند
«دیزباد وطن ماست»- در طول یک دهه گذشته بحث ساخت بناهای مدرن در دیزباد به صورت جدی پیگیری می شود و تعداد قابل توجهی از ساختمان های جدید و مدرن در دیزباد ساخته شده اند.
به نظر می رسد که ساخت این بناها با بحث بافت با ارزش دیزباد در تضاد باشد و در عین حال اینکه افراد بتوانند ساختمان هایی محکم داشته باشند نیز اهمیت دارد.
شاید بهتر باشد که تجدید نظری در معماری دیزباد صورت گیرد و یا اینکه اقداماتی جهت ایمن سازی بناها داشته باشیم. از طرف دیگر ساخت بناهای مدرن ویژگی های توریستی دیزباد را از بین می برد. به عنوان مثال در بسیاری از پیام هایی که از دوستان دیزبادی دریافت کرده ام نقدهای جدی به شورا و دهیاری پیشین مبنی بر «چرایی ارائه مجوز برای ساخت ساختمان مدرن در سر مزار» مطرح شده است.
شورا و دهیاری سابق دیزباد که مسئول مستقیم این قبیل اقدامات بوده اند پاسخگویی صحیح و صریحی از اقدامات اشتباه خود نداشته اند، شورا و دهیاری دیزباد امروز با مشکلات آنها روبرو است و بسیاری از آنها به سختی پاسخ دارند.
در این نظر سنجی از دیزبادی ها پرسیدیم که آیا با ساخت بناهای مدرن در دیزباد موافقید؟ و همینطور که ملاحظه می فرمایید بالغ بر 50 درصد از افراد با ساخت این بناها مخالف هستند.
