دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.
دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.تاریخچه روشنایی در دیزباد بالای مشهد
«دیزباد وطن ماست»- هادی میرشاهی در بخش دیگری از نوشته هایش به تاریخچه روشنایی در دیزباد می پردازد.
به گزارش دیزباد وطن ماست، وی می نویسد: در خانواده های قدیم «کُلی» مطرح بوده که باهیزم و چوب جنگل گرمی و روشنایی را تأمین می کرده است. نورش برای روشنایی و حرارتش برای پخت و پز و تأمین گرمای اطاق موردتوّجه کاربران آن بوده است.
کُلی را بصورت اتاقکی با ابعاد50 در70 و ارتفاع 60 سانتی متر با آجر خام و یا سنگ و گل می ساختند بطوریکه دریچه هایی با ابعاد یک قالب آجر از چهار طرف تعبیه کرده تا نور لازم از آن دریچه به بیرون بتابد. چوبهای جنگلی (گُفجیر و کلقَر) چون اکثرأ خشک بوده و دود کمتری داشته است.
دود ناشی از اشتعال از دریچه ها وارد اطاق می شده است (تعبیه یک لوله بخاری حتی بصورت دیواری در آنزمان مطرح نبوده است).
کم کم پی سوز رایج شده به این ترتیب که مقداری روغن بَندُو (بنداب) در داخل پیاله ای می ریختند و کنار بدنهِ دو لوله فلزی تعبیه شده که فتیله هایی در آن لوله هاقرار دارد تا روغن داخل منبع را جذب و نور تولید کند (البته همراه با دود) در پرتو این نور ضمنِ روشنایی، خیاطی، ریسندگی، و کتابت انجام می شد. درشبهایی که صاحب خانه مهمان داشته هردو فتیله و درحالت عادّی یک فتیله روشن می گردیده است.
به تدریج این پیاله تبدیل به قوطی در بسته شد که فتیله از وسط لوله ای از منبع خارج می شد که نفت را جذب و به فتیله منتقل می شد و نور تولید می کرد این وسیله روشنایی را «چراغ موشی» می گفتند. که نور بیشتر و دود کمتری داشت و مهم اینکه قابل انتقال بود . با وارد شدن لامپای نمره 3 و 5 و 7 و 9 چراغ موشی به راهروها و حتی طویلهِ احشام و توالت منتقل شد.
لامپا که دارای نور بیشتر و زیبایی بهتری داشت با نورش در این مرحله کارهای داخل خانه به خوبی انجام می شد.
همزمان فانوس برای کارهای بیرون از خانه تهیه شد تا در روشنایی خارج از خانه مِن جمله طویله و کاهدان و کوچه و آبیاری باغات مورد استفاده قرار بگیرد.
گردسوز با منبع و پایه فلزی و لامپِ شیشیه ای به بازار آمدکه دارای نور بیشتر و کاربرد کاملتری بود. با گرمایی که از آن ساطع می شد با سه پایه هایی تهیه آب جوش و یا پختن غذا را امکان پذیر می ساخت.
به تدریج چراغ طوری بصورت پایه بلند و بدون پایه وارد دیزباد شد. در عروسی ها مخصوصاً پاتختِ شب اول، چشم و چراغ مجلس و مجلسیان بود و قُرب ومنزلت خاصی به منزل و یا مجالس می داد.
با یک جمع بندی روشنایی و تکامل آن از چهارصد سال قبل تا کنون عبارتنداز:
1ـ کُلی
2ـ پی سوز
3ـ لامپا نمره3 و 5 و 7 و 9
4ـ چراغ موشی
5ـ فانوس
6ـ گردسوز
7ـ چراغ طوری
9ـ برق موتوری
10ـ برق سراسری
زیادی نداشته است ومیتوان ادّعا نمودکه هردیزبادی میانسال که کُلی و پی سوز را ندیده وبعبارتی چهارصد سال عمرکرده فقط روزهایش یکنواخت تکرار شده است. عصر تکنولوژی و دنیای مجازی درسالهای اخیرآغاز گردیده است.
