دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.
دیزباد وطن ماست
سایت رسمی روستای دیزباد علیا (بالا) از توابع شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی ایران.معرفی روستای مزداب و ارتباط آن با دیزباد
آقای رحیم غلامی یکی از دوستان دانشمند من برایم مقاله ای ارسال کرد که در باب روستای پدریش نگاشته شده است. این مقاله می تواند استانداردی از مقالات را برای علاقه مندان به تهیه مقالات پژوهشی در باب روستای نیاکانشان ارائه کند. در این مقاله به نحوه ارتباط دیزبادی ها با مزدابی ها اشاره شده است.
مقدمه
چون روستای مزداب از روستاهای تابعه ی شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی(قهستان سابق) به شمار می آید، نخست موقعیت جغرافیایی بیرجند را شرح می-دهیم:
شهر بیرجند در طول جغرافیایی 59 درجه و 12 دقیقه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 52 دقیقه در میان دو رشته کوه از کوه های شرقی و غربی جنوب خراسان، نیمی کوه های مؤمن آباد در شرق و نیمی کوه های باغران در غرب، در دره ای خشک و بی آب قرار گرفته است.
طول این کوه ها که از طرف شمال و جنوب باز می شود، در حدود 100 کیلومتر است، در طرف شمال و جنوب به صحرای مرکزی ایران می پیوندد و به عبارت دیگر از نظر جغرافیایی در معرض آثار کویر مرکزی و بیابان شوسف و لوت است.
قرا و قصبات این دره وابسته به چشمه-سارهای دامنه ی کوه اند... . در قسمتی از این دره که کوه ها بیش از 20 کیلومتر از یکدیگر فاصله ندارند، شهر بیرجند روی چند تپه که در حدود 100 متر از اراضی مجاور مرتفع تر هستند، قرار گرفته تنها دارای یک قنات شور است... . با توجه به کاوش های پراکنده ی باستان شناسی و حفاری های منطقه ی زینی و گیوک و همچنین قلاع دختر در بند دره و وجود قلعه دره، قدمت این شهر به احتمال زیاد به پیش از اسلام می رسد. به علاوه وجود پسوند جَند بر قدمت این شهر دلالت دارد... .
و اما روستای مزداب، امروزه یکی از روستاهای بخش مرکزی دهستان شاخنات در شمال شرقی بیرجند است که 73 کیلومتر با این شهر فاصله دارد. همسایگان شمالی این روستا، دو روستای گازار و مهمویی هستند، همسایه ی شمال غربی آن آرین-شهر(سِده ی سابق) است و در مغرب آن روستای زنگویی قرار دارد.
وجه تسمیه ی مزداب
واژه ی مزداب که در محل و بیرجند، مزدو(mazdow) تلفظ می شود از دو جزء ترکیب شده است: (مزد) و(آب). جزء دوم این واژه ی مرکب، یعنی (آب)، روشن است و نیازی به شرح و بسط ندارد؛ جزء نخست آن یعنی (مزد) کوتاه شده ی واژه ی اوستایی مزدا(Mazda) است. یعنی جزء دوم نام اهورا مزدا که گاه به جای اهورا مزدا و به همان معنی به کار می رفته و می رود. پیداست که قنات و کاریز این روستا زمانی حفر شده و این ده هنگامی آباد گردیده که مردم آنجا مزداپرست بوده اند و آب قنات را ایزدی می دانسته و دهشی خدایی می شمرده اند و یا احیاناً نام ایجاد کننده ی آن (مزدا) بوده است(مانند هرمزد، هرمزد و...).
قدمت
در کتاب تاریخ اسماعیلیان قهستان(ص 356)، نام مزداب در میان روستاهای بسیاری آمده است که نام شان از ارتباط نزدیک ولی قدیمی با فرهنگ قبل از اسلام منطقه ی قهستان حکایت دارند و به گفته ی دکتر فرقانی، این نام ها به همان صورتی که در متون کهن آمده اند تلفظ می شوند. علاوه بر این در صفحه ی 365 همین کتاب، نام مزداب به عنوان یکی از قلعه های مهم اسماعیلی نشین در روزگاران گذشته آمده-است. البته وجود بناهای باستانی و همچنین پیدا شدن اشیای سفالی و فلزی در اطراف روستا نشانه ای بر قدمت آن هستند.
آثار باستانی روستای مزداب
از جمله آثار باستانی این روستا، به این موارد می توان اشاره کرد:
1- قلعه ی مزداب پایین که یکی از قلعه-های مهم اسماعیلی نشین در روزگاران گذشته بوده که اکنون اثری از آن برجا نمانده است.
2- قلعه ی تِکلَس( تک قلعه) که در آنجا قبرستانی قدیمی متعلق به دوران اسلامی دیده می شود. اما باز هم بدبختانه تنها سنگلاخی از آن بر جا مانده است.
3- سر پَل قَلاوُرخانه(قراول خانه) که در زمان قدیم افراد مسلحی در آن به سر می برده از روستا در برابر یورش اقوام مهاجمی چون افغان ها محافظت می کرده اند.
4- گُدار چلّه که به گفته ی مردمان روستا، 40 دختر که از ترس دشمنان خود گریخته اند در آنجا به زمین فرورفته-اند.
5- قلعه ی کلاتِ نو که به گفته ی مردمان مزداب، در آن انگاره های یک برج دیده بانی دیده می شود. در روبروی این قلعه قبری بوده است که به خاطر قرار نگرفتن آن در جهت قبله، مردمان روستا آن را قبر گبر نامیده اند اما اکنون به سبب استفاده ی کشاورزان از کشتزارهای کلات نو جای این قبر مشخص نیست.
6- قلعه ی آبیشک که باز هم از آن اثری نمانده است.
بناهای دیگر روستاهای مزداب
از بناهای دیگر روستای مزداب می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1- مسجد که آن را یکی از اسماعیلیان روستا به نام کربلایی عباسِ برات حدوداً 100 سال پیش بنا کرده و بعدها به دستور آیت ا... میلانی بازسازی شده است.
2-خانقاه(جماعت خانه) اسماعیلیان روستا همزمان با اجرای برنامه ی خانه سازی آقاخان چهارم، شاه کریم الحسینی، امام چهل و نهم اسماعیلیان نزاری در سال 1339 خورشیدی به همت نماینده ی ایشان در ایران، احداث شده است.
3- مدرسه که احداث آن نیز همزمان با احداث خانقاه توسط همان مرحوم صورت گرفته است.
4- حمام.
5- شرکت تعاونی مصرف محلی که در آنجا نفت هم فروخته می شود.
6-ساختمان مخابرات و پست بانک.
7-خانه ی بهداشت.
ویژگی های طبیعی
روستای مزداب مانند دیگر روستاهای این منطقه کشتزارهایی دارد که از آن جمله می توان از این موارد نام برد:
1-خاجالی(خواجه علی)؛
2-مزدو پایین؛
3-چشمه ی پایین؛
4-مزدو بالا که خود روستاست؛
5-تِگلَس؛
6-کلاتِ نو؛
7-آبیشک؛
8-خورو؛
9-بَندو(بندان)؛
10-دره که در آن چشمه ی آب شیرینی وجود دارد و کمی بالاتر از این چشمه انگاره هایی از خانه-هایی قدیمی دیده می شود که به باور مردمان مزداب، در زمان گذشته مسکن اقوامی بوده که هم اکنون روایتی هم درباره ی آن ها در میان مردمان روستا رایج است؛
11-چشمه فِرِزگی؛
12-تَنگَلِ مَد مَسَن(محمد حسن)؛
13- تَنگَلِ قالِ عقاب.
ویژگی های انسانی
مردمان این روستا که تا نیم قرن پیش بیشتر شیعه ی اسماعیلی بوده اند تلفیقی از نژادهای گوناگونی چون القوری، قُندی، اوغون، هراتی و نِبیکی هستند. امروزه در حدود 30 خانوار از 200 خانوار ساکن در روستای مزداب، شیعه ی اسماعیلی هستند.
ویژگی های اقتصادی
مردمان این روستا از امکاناتی چون جاده ی آسفالته، وسیله ی رفت و آمد، برق، تلفن، مخابرات، پست بانک برخوردارند ولیکن در زمینه ی لوله کشی آب تصفیه شده هنوز کاری صورت نگرفته است و مردمان روستا آب خوردن مورد نیاز خود را از تنها شیر فشاری روستا به دست می آورند که مخزن اصلی آن در چند صد متری روستا توسط تانکر حمل آب پر می شود. محصول زعفران این ده در روزگاران گذشته شهرتی داشته ، اما امروزه زرشک جای آن را گرفته است. از دیگر محصولات این روستا می توان از گندم، جو، انگور، عنّاب، سنجد، بادام، زردآلو، آلوی بخارا، اَمرود(گلابی) و توت نام برد. اما به دلیل بروز خشکسالی های پی در پی و همچنین کشت بی رویه ی زرشک، بیشتر درختان میوه خشک شده اند.
خانواده ی قلی پور بخش اصلی خانه ی خود را در آبان ماه به خشک کردن زرشک اختصاص داده اند. خوشه های زرشک به در و دیوار خانه آویزان شده تا خشک شود. این خوشه-های قرمز زرشک باید روی دیوارها بماند تا کاملاً خشک شده به بازار مصرف عرضه شود. این خانواده محصول زرشک خانواده-های دیگر را نیز خریداری کرده پس از تمیز کردن آن در دستگاه های مخصوص برای فروش به شهر تهران می آورند. هم اکنون قالی بافی، علاوه بر کشاورزی و رمه داری، یکی از منابع کسب درآمد مردمان روستاست.
متأسفانه این روستا نیز با مشکل مهاجرت روبرو شده است، چنانچه بسیاری از مردمان روستا که برای ادامه دادن تحصیلات یا پیدا کردن کار یا به سبب زناشویی با مردمان شهرها و روستاهای دیگر به شهرهایی چون بیرجند، مشهد، زاهدان، تهران رفته اند، تنها در روزهای نوروز و تعطیلات دیگر به این روستا می روند تا حال و هوایی تازه کنند و به خویشان خود نیز سر بزنند. از پیامدهای این مهاجرت، برقرار کردن پیوندهای زناشویی با اهالی روستاهای نیشابور مانند دیزباد و قاسم آباد و روستاهای قائن مانند خشک است.
ویژگی های فرهنگی
اسماعیلی مذهبان مزداب از جمله پیشگامان تحصیل علم حتی تا سطوح عالی دانشگاهی هستند. اکثر قریب به اتفاق آنان به فرمان امام چهل و هشتم خویش، سلطان محمدشاه و نیز امام چهل ونهم و کنونی خویش، شاه کریم الحسینی عمل کرده فرزندان و به ویژه دختران خود را به فراگیری تحصیلات دانشگاهی تشویق می کنند به طوری که هم اکنون بسیاری از دانشجویان سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد، مهندسان، پزشکان و معلمان مزدابی الاصل را در شهرهایی چون بیرجند، مشهد، زاهدان، تهران و... می بینیم.
در زمینه ی میراث ادبی و عقیدتی، اسماعیلیان مزداب اشعار شاعرانی همچون قطب الدین یهنی، صوفی قائنی، یعقوب شاه قائنی، خاکی خراسانی و... را به صورت دستنویس نسخه برداری کرده اند و مانند جاهای دیگر در جماعت خانه به عنوان قصیده می خوانند. آنها حتی بعضی از این قصیده-ها را از برکرده اند که از آن جمله از قصیده ی خاکی خراسانی به مطلع ذیل می-توان یاد کرد:
روز و شب خواهم که شکر حضرت مولا کنم بعد از آن صد شکر دیگر بهر سیدنا کنم
آیین های باستانی و مذهبی
از جمله آیین های باستانی و مذهبی این روستا به این موارد می توان اشاره کرد:
1-جشن نوروز که در روزگار گذشته با جشن و شادی و بزن و بکوب بیشتری همراه بوده است.
2-جشن سَده که در روز دهم بهمن برپا می شده است و مردم مراسمی به نام سده دونی داشته اند، کماج می پخته سنجد و خرما بخش می کرده اند. هنوز ابیات عنصری بلخی شاعر دربار محمود غزنوی ورد زبان مردمان روستاست:
سده جشن ملوک نامدارست ز افریدون و از جم یادگارست...
گر از فصل زمستانست بهمن چرا امشب جهان چون لاله زارست.
3-در شب بَرات که همان شب پانزدهم ماه شعبان است، مردمان روستا و حتی بیشتر مزدابیان ساکن در شهرها و روستاهای دور و نزدیک در قبرستان روستا گرد هم می-آیند، کیک، کلوچه، خرما و شکلات بخش کرده برای شادی ارواح اقوام درگذشته ی خود، فاتحه و اخلاص می خوانند. در چند سال پیش قبرستان روستا به سبب چراغ هایی که مردمان روستا با خود به آنجا می-آوردند نورانی می شد.
4-آیین سوگواری برای مردگان که در طی آن مجالس ختمی در شب های اول، سوم، هفتم، چهلم و سالگرد مردگان برگزار می شود. از جمله خرافات رایج در میان مردمان روستا آن است که برای احترام به ارواح درگذشتگان خود تا یک سال در هیچ یک از مجلس های نامزدی، عقد و عروسی نباید شرکت کنند.
5-اعیاد اسلامی ای چون عید فطر، عید قربان، سال-روز میلاد پیامبر گرامی اسلام(ص) و امامان شیعه(ع) و آیین های سوگواری درگذشت امامان و بخصوص امام حسین(ع) همانند جاهای دیگر برپا می شده و می شود.
در پایان، بر خود لازم می دانم که از مادر خود و از اقوامی که به بنده در نوشتن این مقاله یاری رسانده اند تشکر کنم. امیدوارم که این مقاله توانسته باشد گوشه ای از اوضاع و احوال و آداب و رسوم مردمان مزداب را نشان دهد.((تا چه قبول افتد و چه در نظرآید.))
رحیم غلامی3/7/1389
با سلام
مطالب مفیدی بود که در مورد مزداب از زبان دوست گرامی آقای رحیم غلامی که پسر خاله مون هم هستند گذاشتید. انشالله شما و ایشان و خانواده شان همواره در پناه حق سالم باشید.
با تشکر
مصطفی جانی
ممنون مصطفی جان. من هم امیدوارم که الله قادر شما را حفظ کند.
جالب بود
سلام
خوشحال شدم از دیدن دوباره این مطلب
که به وبسایت مزداب سرزدین
و البته متشکر از راهنمایی ها و نظرات لطفتون در مورد وب مزداب
امیدوارم همین روند ادامه داشته باشه و بازم به ما سر بزنین
مرسی مدیر وب سایت مزداب
سعید علیزاده
MazdaB.ir
خواهش می کنم.
سلام بسیار ممنونم از ما مطالب مفید و ارزنده ای بود که دوست ما بیا داشتند من به نوبه ی خودم از ایشان تشکر میکنم به امید چیشرفت روز افزون روستای عزیزمان مزداب بزرگ
تشکر فراوان از شما بابت اطلاعات خوبتان از تاریخ روستا
سلام رحیم جان من از شما تشکر میکنم مزداب عشق تمام ما است هر چه که ما داریم از مزداب است با تشکر علی زارع
درود بر شما دوستان همولایتی عزیز. این تنها گامی برای معرفی این روستا و مشکلاتش بوده.
سلام جناب اقای غلامی.هم محله ای عزیز.ازاینکه مشکلات روستای مزداب واهمیت ان رادر منطقه اعلام کردیدمتشکرم.
باسلام
خدمت تمامی مزدابی ها سلام دارم منجلمه آقای رحیم غلامی از درج مطالب زیبا وخواندنی .همچنین در ارتباط با روستای دیزباد باید گفت مردمی مهربان ومهمانوازی دارد که جای تقدیر وتشکررادارد . چندی پیش مزاحم آقایان رشیدی در دیزباد شدم که خیلی خوش گذشت واز همینجا از ایشان تشکر می کنم منجمله از شورای دیزباد که طبیعتی پاک ودور از هرگونه زباله داشتند ومدیریت در حد عالی بود خداوند خیرشان دهد ای کاش شورای روستای مزداب که انحصاری شده است کمی از جاهای دیگر وروستاهای دیگر الگو پذیری نمایند . با احترام خسرو مرتضائی
به تمام مردم روس
تا
سلام و درود بر همه عزیزان. متشکرم.
سلام وخسته نباشید فوق‌العاده بود امیدوارم هر روز شاهد پیشرفت مزدابمان باشیم البته به تازگی ها اتفاقات جالب وزیبای رخ داده که انشاءالله در مقاله بعدی تان ذکر خواهید کرد موفق باشید
با سلام
ضمن سپاس از مقاله و مطالب جامع ارائه شده توسط شما بزرگواران.
سلام.من دانشجوى ژاپنی و در قم زندگی مى کنم.
خیلى جالب بود!,مطلب . چون الان درباره ى اسماعیلیه مطالعه مى کنم. اگر بتوانید, درمورد ربط مزداب و دیزباد, خاندان مراد میرزا توجیه بدهید. یا درمورد آن خاندان کتابى
نیست??
جالب بود تشکر ایکاش عکسهایی هم ضمیمه مطالب می نمودید
سلام. کلمه مزداب از دو بخش تشکیل شده است: مزدا که همان اهورا مزدا است و آب که به معنای گنبد است. در کل یعنی جایگاه پرستش اهورا مزدا